Pitanje: Koji je osnov za zaključivanje ugovora o stručnom osposobljavanju bez zasnivanja radnog odnosa, te koliko takav ugovor može trajati? Koje bi uslove trebalo ispunjavati lice sa kojim se ugovor zaključuje, te koje su obaveze poslodavca prema tom licu?

Odredbom člana 34. Zakona o radu („Službene novine Federacije BiH“, br. 26/16 i 89/18), uređeno je pitanje stručnog osposobljavanja bez zasnivanja radnog odnosa. Naime, odredbom člana 34. stav 1. pomenutog zakona propisano je da ako je stručni ispit ili radno iskustvo utvrđeno zakonom ili pravilnikom o radu, uvjet za obavljanje poslova određenog zanimanja, poslodavac može lice koje je završilo školovanje za takvo zanimanje primiti na stručno osposobljavanje bez zasnivanja radnog odnosa. Dakle, osnov za zaključivanje ugovora o stručnom osposobljavanju bez zasnivanja radnog odnosa, sadržan je u Zakonu o radu. Prema stavu 2. iste odredbe, vrijeme stručnog osposobljavanja bez zasnivanja radnog odnosa računa se u pripravnički staž i radno iskustvo utvrđeno kao uvjet za rad u određenom zanimanju i može trajati najduže onoliko vremena koliko traje pripravnički staž. Naime, odredbom člana 32. stav 2. Zakona o radu propisano je da se  pripravnikom smatra lice sa završenom srednjom ili višom školom, odnosno fakultetom koje prvi put zasniva radni odnos u tom zanimanju, a koje je prema zakonu, obavezno položiti stručni ispit ili mu je za rad u tom zanimanju potrebno prethodno radno iskustvo. Shodno navedenom, ukoliko se radi o zanimanju za koje je određeno lice prema zakonu obavezno položiti stručni ispit ili mu je za rad u tom zanimanju potrebno prethodno radno iskustvo, neophodno je da se osposobi za samostalan rad. Osposobljavanje za samostalan rad kod poslodavca može se provesti na osnovu zaključenog ugovora o radu sa pripravnikom ili zaključenog ugovora o stručnom osposobljavanju bez zasnivanja radnog odnosa. Zakonom o radu nije precizirano da obavljanje pripravničkog staža, odnosno stručnog osposobljavanja bez zasnivanja radnog odnosa, mora biti nužno vezano za određeno radno mjesto koje je sistematizovano kod poslodavca, već generalno za poslove na kojima se lice osposobljava za samostalan rad u skladu sa zanimanjem. Dakle, ukoliko kod poslodavca postoje poslovi za koje je kao uslov predviđeno određeno zanimanje, u tom bi slučaju poslodavac sa licem, koje je obavezno položiti stručni ispit ili mu je za rad u tom zanimanju potrebno radno iskustvo, mogao zaključiti ugovor o radu radi obavljanja pripravničkog staža ili ugovor o stručnom osposobljavanju bez zasnivanja radnog odnosa. U skladu sa odredbom člana 32. stav. 3. Zakona o radu, pomenuti ugovori se zaključuju na određeno vrijeme, a najduže godinu dana, osim ako zakonom nije drugačije određeno.

Nadalje, u skladu sa odredbom člana 34. st. 3. i 4. Zakona o radu, ugovor o stručnom osposobljavanju bez zasnivanja radnog odnosa zaključuje se u pisanoj formi, a poslodavac dostavlja kopiju tog ugovora u roku od osam dana nadležnoj službi za zapošljavanje, radi evidencije i nadzora. U stavu 5. navedenog člana propisano je da lice na stručnom ospobljavanju ima pravo na zdravstveno osiguranje kako je to utvrđeno propisima za nezaposlena lica, a prava po osnovu osiguranja za slučaj povrede na radu i profesionalnog oboljenja osigurava poslodavac u skladu sa propisima o penzijskom i invalidskom osiguranju. Shodno navedenom, ugovor o stručnom osposobljavanju bez zasnivanja radnog odnosa iz odredbe člana 34. Zakona o radu može se zaključiti sa licem koje nije u radnom odnosu, koje je završilo školovanje za određeno zanimanje, ali koje još uvijek nije ostvarilo potrebno radno iskustvo za rad u tom zanimanju. S tim u vezi, a s obzirom da se radi o licu za završenim određenim stepenom obrazovanja, ali bez radnog iskustva i zasnovanog radnog odnosa, pretpostavlja se da se to lice nalazi na evidenciji nadležne službe za zapošljavanje, čija je uloga posredovanje u zapošljavanju, odnosno dovođenje u vezu nezaposlenih lica i poslodavaca radi zaključivanja ugovora o radu ili obavljanja drugih propisanih oblika rada. Iz navedenih razloga Zakon o radu propisuje da se kopija zaključenog ugovora o stručnom osposobljavanju bez zasnivanja radnog odnosa dostavlja nadležnoj službi za zapošljavanje, kao i da lice sa kojim je zaključen pomenuti ugovor pravo na zdravstveno osiguranje ostvaruje na način kako je to utvrđeno propisima za nezaposlena lica.

Što se tiče obaveza poslodavca prema licu sa kojim je zaključen ugovor o stručnom osposobljavanju bez zasnivanja radnog odnosa ističemo da su iste utvrđene u navedenoj odredbi člana 34. stav 5. Zakona o radu, kao i u stavu 6. iste odredbe kojom je propisano da se licu za vrijeme stručnog osposobljavanja osigurava odmor u toku rada, dnevni odmor između dva uzastopna radna dana i sedmični odmor.

Napominjemo da je i Zakonom o radu, koji je stavljen van snage stupanjem na snagu Zakona o radu koji je trenutno primjeni, također bio uređen pomenuti institut pod nazivom “volonterski rad”, ali da je u skladu sa trenutno važećim pozitivno-pravnim propisima u Federaciji Bosne i Hercegovine institut stručnog osposobljavanja bez zasnivanja radnog odnosa potrebno razlikovati od instituta volontiranja iz razloga što je isti uređen Zakonom o volontiranju (“Službene novine Federacije BiH”, broj: 110/12).